Phân tích bài thơ Khi con tu hú của Tố Hữu

Tố Hữu đã trở nên danh tiếng với danh xưng là một nhà thơ lãng mạn cách mạng. Tác phẩm thơ của ông vừa mang đậm tinh thần chính trị, vừa lan tỏa những dòng cảm xúc ngọt ngào của tình yêu và lý tưởng. “Khi con tu hú” được coi là một trong những bài thơ tiêu biểu nhất của Tố Hữu, làm rõ niềm tin sâu sắc vào ý nghĩa cuộc sống cùng sự khao khát tự do không ngừng của những người lính trong bức tranh tù đày. Bài thơ đã trở thành đề tài nghiên cứu không ít, trong đó, bài văn phân tích “Khi con tu hú” của Luật Minh Khuê là một nguồn tư liệu hữu ích, giúp độc giả khám phá sâu hơn về tinh thần và nghệ thuật trong tác phẩm này.

I. Trình tự phân tích

1. Mở đầu

• Giới thiệu về tác giả và tác phẩm: Tố Hữu, một trong những nhà thơ hàng đầu của Việt Nam trong thời kỳ 1930 – 1945. “Khi con tu hú” là một trong những bài thơ nổi tiếng nhất của ông.
• Tổng quan về nội dung của tác phẩm: “Khi con tu hú” thể hiện tình yêu đối với thiên nhiên, tình yêu đời sống và khát khao tự do sâu sắc của những người tù cách mạng.

2. Phần chính Luận điểm 1: Sáu câu đầu tiên tạo nên một bức tranh mùa hè yên bình, tươi đẹp.

• Sự hòa quyện của âm thanh:
  • Tiếng chim tu hú vang lên,
  • Tiếng ve reo vang,
  • Tiếng diều sáo vi vu trên bầu trời. ⇒ Những âm thanh này báo hiệu mùa hè đã đến, như một bản nhạc vui vẻ của mùa mới.
• Sắc màu sặc sỡ:
  • Màu vàng của lúa chín, của bắp ngô,
  • Màu vàng hồng của ánh nắng mới,
  • Màu xanh thẳm của bầu trời. ⇒ Các gam màu này không chỉ tượng trưng cho sự sống mà còn là biểu hiện của sự tự do.
• Hình ảnh của cánh đồng lúa chín và trái cây bắt đầu rụng. ⇒ Đây là dấu hiệu của mùa hè, của sự chuyển biến từ xuân sang hạ.
• Đường nét tươi mới của diều sáo “lộn nhào” giữa bầu trời xanh. ⇒ Sự sống động của cảnh vật và đường nét tạo nên một bức tranh mùa hè tràn đầy sức sống, được nhìn nhận qua con mắt trẻ trung, yêu đời. Chỉ thông qua sự tinh tế, ta mới có thể cảm nhận được sự thay đổi của không gian và thời gian như vậy!

Luận điểm 2: Bốn câu cuối cùng phản ánh tâm trạng, cảm xúc của người tù.

• Trước sự sống động của mùa hè, tâm trạng của người tù càng trở nên nặng nề, u ám.
  • Sử dụng các động từ mạnh mẽ: “đạp”, “ngột”, “chết uất”,
  • Liên tục sử dụng các từ thán phục: “ôi!”, “làm sao!”, “thôi!”,
  • Kết thúc bằng một câu thán phục. ⇒ Tâm trạng của nhà thơ dường như đạt đến đỉnh điểm, khiến ông không ngừng thốt lên.
• Tiếng chim tu hú được lặp lại ở đầu và cuối bài: cấu trúc này tạo nên một sự logic. Tiếng chim tu hú chính là tiếng gọi của tự do, của cuộc sống đang diễn ra náo nhiệt và dồn dập, thúc đẩy niềm khát khao tự do, thoát khỏi cạm bẫy của tù đày, và cả niềm khát khao của một quốc gia hòa bình độc lập, đang rực cháy trong lòng của tác giả.

Luận điểm 3: Thành công về mặt nghệ thuật.

• Sử dụng thể thơ lục bát một cách đơn giản, mềm mại và linh hoạt.
• Thay đổi nhịp thơ một cách bất ngờ, thể hiện được tâm trạng của tác giả.
• Sự linh hoạt trong cảm xúc và giọng điệu, từ sự vui vẻ, hóm hỉnh đến sự uất ức, nỗi niềm bức xúc.

3. Kết luận

• Tóm tắt giá trị của tác phẩm: Bài thơ thể hiện sự sôi động, niềm khát khao tự do, độc lập của toàn bộ nhân dân Việt Nam đang trải qua thời kỳ mất nước.
• Liên kết và đánh giá về tác phẩm: Tố Hữu, với tài năng và lòng đam mê, đã tạo ra một tác phẩm sâu sắc, đầy tinh tế, luôn hướng đến cuộc sống và tự do độc lập cho dân tộc.

Tố Hữu, một nhà thơ với nhiều tác phẩm đa dạng về các chủ đề trong thời kỳ cách mạng, đã từng làm cho tên tuổi của ông trở nên đặc biệt, được coi là một trong những nhà thơ thành công nhất. Mỗi tác phẩm văn học của ông, như những đứa con yêu quý, được ông dành tâm huyết để bộc lộ những suy tư sâu thẳm. “Khi con tu hú” ra đời trong thời gian nhà thơ bị giam giữ khi đang hoạt động. Bài thơ này nổi bật với sự khao khát mãnh liệt của những chiến sĩ mong muốn bước ra khỏi bức tường giam giữ, hướng tới cuộc sống tự do bên ngoài. Đối với Tố Hữu, “Khi con tu hú” không chỉ là một tác phẩm văn học, mà còn là một tấm gương tinh thần, thể hiện sự khao khát tự do, tình yêu quê hương và đất nước một cách mãnh liệt.

Tựa đề “Khi con tu hú” không chỉ đề cập đến một khoảnh khắc thời gian mà còn ẩn chứa ý nghĩa của một mùa hè đầy sôi động, tạo điều kiện cho hoạt động cách mạng của con người. Tiếng chim tu hú, là biểu tượng của sự tự do, tác động mạnh mẽ lên tâm trạng của nhà thơ, báo hiệu một mùa hè đang đến, gợi lên khao khát bay nhảy tự do. Điều này đặc biệt quan trọng đối với nhà thơ khi ông đang phải trải qua những ngày giam cầm. Bài thơ “Khi con tu hú” được sáng tác tại nhà lao Thừa Phủ Huế vào năm 1939, và được xuất bản trong tập thơ “Từ ấy”, đó là một trong những tác phẩm đại diện cho triết lý nghệ thuật của Tố Hữu. Qua bài thơ, người đọc có thể cảm nhận được tình yêu cuộc sống và niềm khát khao tự do của những chiến sĩ cộng sản đối diện với những ngày tù đày khắc nghiệt. Sáu câu thơ đầu tiên vẽ nên một bức tranh tự nhiên mùa hè yên bình, rực rỡ:

“Khi con tu hú gọi bầy

Lúa chiêm đương chín trái cây ngọt dần

Vườn râm dậy tiếng ve ngân

Bắp rây vàng hạt đầy sân nắng đào

Trời xanh càng rộng càng cao

Đôi con diều sáo lộn nhào tầng không”

Ngôn ngữ thơ được sử dụng trong bài văn phong này tràn ngập hình ảnh, tận dụng một cách tinh tế, tự nhiên và sống động, như một bức tranh hòa quyện. Tiếng chim tu hú kêu vang trong bài thơ như một lời kêu gọi tự nhiên, đánh thức bản năng của thiên nhiên, và dẫn dắt hồn người vào một thế giới kỷ niệm về một mùa hè sôi động, tươi mới, tràn ngập sức sống. Cảnh vật được mô tả lung linh, với sự pha trộn hài hòa của âm thanh, màu sắc và hương vị. Đó là tiếng ve reo vang của mùa hè, là màu vàng rực rỡ của lúa chín và bắp ngô, là ánh nắng dịu dàng của mặt trời, và cả hương vị ngọt ngào của trái cây. Bầu trời mênh mông tự do, con diều sáo vi vu trên trời cao, tất cả như hòa quyện vào một bản nhạc mùa hè với âm thanh sôi động, sắc màu rực rỡ, ánh sáng chan hòa và hương vị ngọt ngào.

Bước chân hè đến, mang theo bao hương sắc của mùa hè, Tố Hữu như thấu hiểu được lúa đang chín mừng, khiến cho hình ảnh của những cánh đồng lúa chín vàng hiện ra trước mắt chúng ta. Tiếng chim tu hú, như một tiếng gọi tự nhiên, đã làm tỉnh giấc một góc tăm tối trong tâm hồn của thi nhân, với khao khát hòa mình cùng thiên nhiên đến cùng cực. Con chim tu hú đánh thức tâm hồn của nhà thơ khi “lúa đang chín” và trái cây thì “ngọt dần”. Tác giả đã lựa chọn từ “đang chín” thay vì “đã chín”, và “ngọt dần” thay vì “đã ngọt”, có lẽ để thể hiện sự chậm rãi, mong muốn nắm giữ từng khoảnh khắc của mùa hè. Đây có thể là cách Tố Hữu muốn ghi lại hương thơm của đất trời, và cảm nhận sự trôi qua nhanh chóng của thời gian. Tố Hữu, như vậy, phải là một nhà thơ nhạy cảm, tinh tế và giàu trí tưởng tượng, mới có thể tạo nên bức tranh thiên nhiên mùa hạ tươi đẹp, sinh động và đầy cảm xúc, dù đang ở trong bức tranh của cảnh tù đày. Từ đó, chúng ta cũng cảm nhận được tâm hồn trẻ trung, yêu đời và khao khát tự do mạnh mẽ của nhà thơ. Bốn câu thơ cuối cùng phản ánh cảm xúc và khao khát tự do cháy bỏng của những chiến sĩ:

“Ta nghe hè dậy bên lòng

Mà chân muốn đạp tan phòng, hè ơi!

Ngột ngạt chết uất mất rồi

Khi con tu hú ngoài trời vang vọng!”

Cách sắp xếp nhịp điệu linh hoạt, từ 2/2/2 đến 6/2, 3/3 và 4/4, kết hợp với các động từ tình thái mạnh như “đập tan phòng”, “chết uất thôi”, cùng với những lời cảm thán như “ôi, làm sao, thôi”, đã hiệu quả diễn đạt tâm trạng uất ức đến cùng, mong muốn phá vỡ cả bức tường ngục tù tối tăm. Điều này rõ ràng thể hiện sự khao khát tự do luôn bùng cháy, mạnh mẽ trong trái tim của những chiến sĩ trẻ. Niềm khát khao tự do của Tố Hữu trở nên ngày càng mãnh liệt, khi ông mong muốn hy sinh cho cách mạng, tiếp tục con đường của mình. Nhà thơ đã sử dụng các động từ mạnh như “đạp”, “ngột”, “chết”, cùng với dấu chấm than cuối câu thơ để thể hiện sự phẫn uất đang trào dâng. Cảm giác bất lực khi bị giam cầm mà tiếng chim tu hú vẫn vang vọng ở bên ngoài, liệu có phải là tiếng gọi của cách mạng, thúc đẩy nhà thơ lên đường kháng chiến cứu nước? Tiếng chim tu hú vang vọng khắp không gian rộng lớn, tạo ra sự đối lập trong tâm hồn của nhà thơ khi ông bị giam giữ, không thể ra ngoài thực hiện hoạt động cách mạng.

Do đó, cho dù con đường cách mạng có khó khăn đến đâu, nhưng nhà thơ vẫn sẽ đối mặt và hoàn thành tốt các nhiệm vụ. Tâm trạng đau khổ, uất ức đã được biểu đạt thành lời thơ thống thiết. Những dòng thơ chứa đựng nỗi khắc khoải, đau đớn, sự đau đớn không nguôi nghỉ cả về thể xác lẫn tâm hồn của nhà thơ trẻ. Trong bối cảnh đó, vào thời điểm đó, người cộng sản phải tự mình đấu tranh, vượt qua những khó khăn của cuộc giam cầm dưới chế độ thực dân, nuôi dưỡng ý chí, duy trì đạo đức và tinh thần chiến đấu cách mạng. Đó là một cách đấu tranh tích cực, mà Bác Hồ đã rất quan tâm khi Người bị giam giữ trong nhà tù của Tưởng Giới Thạch: “Thân thể bị giam trong nhà tù, Tinh thần tự do ở bên ngoài”. Các chiến sĩ cách mạng tiền bối kiên định đã khẳng định: “Giam giữ cả thân xác và tinh thần, Nhưng không thể cấm hãn chúng tôi tưởng tượng tự do”. Tiếng chim tu hú vẫn vang vọng không ngừng, như một lời nhắc nhở đến hoàn cảnh khó khăn của nhà thơ, thúc đẩy nhà thơ phá tan cũng như tìm cách giành lại tự do.

Mặc dù bài thơ “Khi con tu hú” đã khép lại, nhưng tiếng chim tu hú vẫn vang vọng mãi trong tâm hồn của nhà thơ. Qua bức tranh thiên nhiên rực rỡ mà đầy hương sắc, được cảm nhận qua nhiều giác quan, Tố Hữu đã thể hiện những uất ức sâu thẳm trong lòng mình. Sử dụng ngôn từ giản dị nhưng giàu hình ảnh đã làm nổi bật tài năng nghệ thuật của nhà thơ. Họ không chỉ là những người viết văn đơn thuần, mà còn là những chiến binh trên chiến trường của ý chí và tinh thần. Bằng niềm khát khao tự do cháy bỏng, họ mong muốn đứng bên cạnh Đảng và cống hiến mình cho cách mạng.

Trên đây, Trịnh Bảo đã chia sẻ một bài văn phân tích về tác phẩm “Khi con tu hú” của Tố Hữu. Có thể nói rằng “Khi con tu hú” là một khúc ca của tâm trạng, là tiếng gọi hướng về quê hương và tự do, với tình yêu và khao khát cháy bỏng. Hi vọng rằng bài viết này đã giúp các bạn hiểu rõ hơn về giá trị của tác phẩm, từ đó có thêm nhiều ý tưởng phát triển cho bài văn của mình. Chúng tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới các bạn đã theo dõi!