Bếp lửa – Thơ Bằng Việt

Bằng Việt, một nhà thơ thuộc thế hệ các nhà thơ trưởng thành trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, đã tạo ra nhiều tác phẩm nổi bật, trong đó có bài thơ “Bếp lửa”. Bài thơ này đã khơi gợi lại những kỷ niệm về người bà và tình cảm giữa ông và bà. Nhờ đó, tác giả đã thể hiện tình yêu và tôn trọng sâu sắc dành cho người bà, cũng như tình yêu quê hương và đất nước. “Bếp lửa” là một tác phẩm được giới thiệu trong chương trình học môn Ngữ văn lớp 9.

Bếp lửa – Thơ Bằng Việt

Một bếp lửa chờn vờn sương sớm
Một bếp lửa ấp iu nồng đượm
Cháu thương bà biết mấy nắng mưa.

Lên bốn tuổi cháu đã quen mùi khói
Năm ấy là năm đói mòn đói mỏi,
Bố đi đánh xe, khô rạc ngựa gầy,
Chỉ nhớ khói hun nhèm mắt cháu
Nghĩ lại đến giờ sống mũi còn cay!

Tám năm ròng, cháu cùng bà nhóm lửa
Tu hú kêu trên những cánh đồng xa
Khi tu hú kêu, bà còn nhớ không bà?
Bà hay kể chuyện những ngày ở Huế.
Tiếng tu hú sao mà tha thiết thế!
Mẹ cùng cha công tác bận không về,
Cháu ở cùng bà, bà bảo cháu nghe,
Bà dạy cháu làm, bà chăm cháu học,
Nhóm bếp lửa nghĩ thương bà khó nhọc,
Tu hú ơi! Chẳng đến ở cùng bà,
Kêu chi hoài trên những cánh đồng xa?

Năm giặc đốt làng cháy tàn cháy rụi
Hàng xóm bốn bên trở về lầm lụi
Đỡ đần bà dựng lại túp lều tranh
Vẫn vững lòng, bà dặn cháu đinh ninh:
“Bố ở chiến khu, bố còn việc bố,
Mày có viết thư chớ kể này kể nọ,
Cứ bảo nhà vẫn được bình yên!”

Rồi sớm rồi chiều, lại bếp lửa bà nhen,
Một ngọn lửa, lòng bà luôn ủ sẵn,
Một ngọn lửa chứa niềm tin dai dẳng…

Lận đận đời bà biết mấy nắng mưa
Mấy chục năm rồi, đến tận bây giờ
Bà vẫn giữ thói quen dậy sớm
Nhóm bếp lửa ấp iu nồng đượm,
Nhóm niềm yêu thương, khoai sắn ngọt bùi,
Nhóm niềm xôi gạo mới, sẻ chung vui,
Nhóm dậy cả những tâm tình tuổi nhỏ…
Ôi kỳ lạ và thiêng liêng – bếp lửa!

Giờ cháu đã đi xa. Có ngọn khói trăm tàu,
Có lửa trăm nhà, niềm vui trăm ngả,
Nhưng vẫn chẳng lúc nào quên nhắc nhở
– Sớm mai này, bà nhóm bếp lên chưa?

I. Đôi nét về tác giả Bằng Việt

Bằng Việt, tên thật là Nguyễn Việt Bằng, sinh năm 1941 tại huyện Thạch Thất, tỉnh Hà Tây (nay thuộc Hà Nội), là một nhà thơ thuộc thế hệ trưởng thành trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, bắt đầu sáng tác thơ vào đầu những năm 60.

Hiện nay, ông đang đảm nhiệm vị trí Chủ tịch của Hội Liên hiệp Văn học nghệ thuật Hà Nội.

Một số tác phẩm như:

• Tập thơ Hương cây – Bếp lửa, (1968, 2005), đồng tác giả với Lưu Quang Vũ.
• Đường Trường Sơn, cảnh và người (ký sự thơ, 1972 – 1973)
• Đất sau mưa (1977)
• Khoảng cách giữa lời (1984)
• Cát sáng (1985), in chung với nhà thơ Vũ Quần Phương
• Tập thơ Bếp lửa – Khoảng trời (1986)
• Phía nửa mặt trăng chìm (1995)
• Tập thơ Ném câu thơ vào gió (2001)
• Tập thơ Nheo mắt nhìn vào gió (2008)
• Tập thơ Hoa tường vi (tập thơ, 7 – 2018)…

II. Giới thiệu về bài thơ Bếp lửa

1. Hoàn cảnh sáng tác

Tác giả sáng tác bài thơ vào năm 1963, khi ông đang là sinh viên học ngành Luật ở nước ngoài.

Bài thơ được xuất hiện trong tập “Hương cây – Bếp lửa” (1968), đây cũng là tập thơ đầu tiên của Bằng Việt và Lưu Quang Vũ.

2. Bố cục

Gồm 4 phần:

• Phần 1: Khổ thơ đầu. Hình ảnh bếp lửa khơi nguồn cho dòng hồi tưởng về bà.
• Phần 2: Từ “Lên bốn tuổi cháu đã quen mùi khói” đến “Một ngọn lửa chứa niềm tin dai dẳng”. Những kỉ niệm tuổi thơ sống bên bà gắn với hình ảnh bếp lửa.
• Phần 3. Tiếp theo đến “Ôi kỳ lạ và thiêng liêng – bếp lửa!”. Suy ngẫm về cuộc đời người bà.
• Phần 4. Còn lại. Thực tại cuộc sống của người cháu.

3. Thể thơ

Bài thơ “Bếp lửa” được sáng tác theo thể thơ tự do.

Bài thơ: Bài thơ về Tiểu Đội Xe Không Kính

4. Mạch cảm xúc

Mạch cảm xúc của bài thơ được khởi động bởi hình ảnh bếp lửa, đưa ta về những ký ức ngọt ngào cùng người bà trong quá khứ. Từ đó, tác giả suy ngẫm về cuộc đời bà và truyền tải tình yêu thương sâu sắc dành cho người bà. Mạch cảm xúc này theo dòng thời gian, từ quá khứ đến hiện tại, khẳng định sự kính trọng và tình yêu thương mãi mãi dành cho người bà. Bài thơ được đăng trong tập “Hương cây – Bếp lửa” (1968) của Bằng Việt và Lưu Quang Vũ.

5. Ý nghĩa nhan đề

Trong làng quê Việt Nam, “bếp lửa” là một sự vật rất quen thuộc. Trong bài thơ “Bếp lửa” của Bằng Việt, tác giả sử dụng hình ảnh này không chỉ để tả thực vật mà còn để biểu tượng hóa tình cảm thiêng liêng giữa bà và cháu. Nhắc lại kỷ niệm về người bà trong thời thơ ấu, “bếp lửa” đã đánh thức những ngọn lửa sức sống, niềm tin, ước mơ và tình yêu thương.

6. Ý nghĩa hình ảnh bếp lửa

Hình ảnh bếp lửa là hình ảnh trung tâm, được nhắc lại mười lần trong bài thơ:

• Một bếp lửa chờn vờn sương sớm
• Một bếp lửa ấp iu nồng đượm
• Tám năm ròng, cháu cùng bà nhóm lửa
• Rồi sớm rồi chiều, lại bếp lửa bà nhen,
• Một ngọn lửa, lòng bà luôn ủ sẵn,
• Một ngọn lửa chứa niềm tin dai dẳng…
• Nhóm bếp lửa nghĩ thương bà khó nhọc,
• Nhóm bếp lửa ấp iu nồng đượm,
• Ôi kỳ lạ và thiêng liêng – bếp lửa!
• Sớm mai này, bà nhóm bếp lên chưa?

Khi nhớ đến hình ảnh bếp lửa, người cháu cũng nhớ đến người bà của mình, và ngược lại, khi nhớ về bà thì ngay lập tức nghĩ đến hình ảnh bếp lửa, bởi đó là biểu tượng của sự gắn bó và ký ức trong những năm tháng tuổi thơ được sống bên bà.

Tác giả sử dụng hình ảnh “bếp lửa” như một biểu tượng cho tình cảm thiêng liêng giữa bà và cháu. Ông đã viết: “Ôi kì lạ và thiêng liêng – bếp lửa”, thể hiện rằng bếp lửa đó không chỉ đơn thuần là một vật dụng bình thường mà nó mang trong mình biết bao điều kỳ diệu, nhờ đôi bàn tay tài hoa của người bà.

7. Nội dung

Bài thơ “Bếp lửa” đã tái hiện lại những kỷ niệm đầy xúc động về người bà và tình cảm bà cháu, đồng thời thể hiện lòng kính yêu, trân trọng và biết ơn của người cháu dành cho bà, cũng như đối với quê hương, gia đình và đất nước.

8. Nghệ thuật

• Giọng thơ chân thành, tha thiết.
• Kết hợp nhuần nhuyễn giữa biểu cảm và miêu tả, tự sự và bình luận.
• Hình ảnh gần gũi, quen thuộc và giản dị…

III. Dàn ý phân tích Bếp lửa

(1) Mở bài

Giới thiệu về nhà thơ Bằng Việt, bài thơ Bếp lửa.

(2) Thân bài

a. Hình ảnh bếp lửa khơi nguồn cho dòng hồi tưởng về bà

• Hình ảnh bếp lửa gợi sự hy sinh, vất vả: “chờn vờn sương sớm”, “ấp iu nồng đượm” mang cảm giác về một ngọn lửa bập bùng ẩn hiện trong làn sương sớm bởi đôi tay khéo léo, tấm lòng ấm áp của người bà.
• Điệp ngữ “một bếp lửa”: nhấn mạnh vào hình ảnh trung tâm của bài thơ, khơi gợi nguồn cảm xúc cho tác giả nhớ về bà.
• Chữ “thương”: bộc lộ một tình cảm quý mến, yêu thương của người cháu với những sự hy sinh, tần tảo của bà.

b. Những kỉ niệm tuổi thơ sống bên bà gắn với hình ảnh bếp lửa

Bếp lửa gắn với một thời kỳ khó khăn của dân tộc:

Khi cháu lên bốn tuổi: đã quá quen thuộc với mùi khói bếp, nhớ đến cái năm “đói mòn đói mỏi”, hình ảnh “khô rạc ngựa gầy”.

Những năm tháng đói khổ mà khi nhớ về lại cảm thấy xót xa: “Chỉ nhớ khói hun nhèm mắt cháu/Nghĩ đến giờ sống mũi còn cay”.

Bếp lửa gắn với những năm tháng sống cùng bà:

Tiếng tu hú kêu trên những cánh đồng xa gợi nhớ về những câu chuyện bà kể.

Cuộc sống sinh hoạt thường nhật hàng: bà dạy cháu làm, bà chăm cháu học.

• Bếp lửa còn gắn với tình cảm của cháu: “Nhóm bếp lửa nghĩ thương bà khó nhọc”, đó là ngọn lửa của tình yêu thương tha thiết dành cho bà.
• Ngọn lửa bà nhen: chứa đựng những hy vọng, niềm tin của bà truyền cho cháu.

c. Suy ngẫm về cuộc đời người bà

• Cuộc đời bà cũng giống như biết bao người phụ nữ Việt Nam: “lận đận nắng mưa”, tần tảo và vất vả lo cho con cháu suốt đời.
• Điệp từ “nhóm” kết hợp với một loạt hình ảnh:

“bếp lửa ấp iu nồng đượm”: tình cảm ấm áp của bà.

“niềm yêu thương, khoai sắn ngọt bùi”: bà dạy cháu biết yêu thương

“nồi xôi gạo mới sẻ chia chung vui”: bà dạy cháu biết chia sẻ

“những tâm tình tuổi nhỏ”: góp phần bồi đắp tâm hồn cháu.

=> Từ hình ảnh bếp lửa được bà nhen nhóm mà dạy cho cháu biết bao bài học ý nghĩa trong cuộc sống.

Câu thơ cuối như một tiếng reo: “Ôi kì lạ và thiêng liêng – bếp lửa”, chỉ với “bếp lửa” thôi mà làm nên biết bao điều kỳ diệu, đó chính là nhờ có đôi bàn tay của bà.

d. Thực tại cuộc sống của người cháu

• Người cháu khi trưởng thành: được đi đến nhiều nơi, chứng kiến hình ảnh “khói trăm tàu”, “lửa trăm nhà” với niềm vui, say mê về cuộc sống hiện đại.
• Nhưng vẫn không quên đi những kỉ niệm khó khăn bên người bà với “bếp lửa” chứa chan tình cảm vô bờ của bà.
• Câu hỏi “Sớm mai này bà nhóm bếp lên chưa?”: như một lời nhắc nhở bản thân phải ghi nhớ những năm tháng được sống bên bà.

(3) Kết bài

Khẳng định lại giá trị của bài thơ Bếp lửa.